درباره‌ی برنامه‌ی سینمایی هفت

“فوکویاما” اندیشمند پست مدرنیست در باره‌ی نقد می‌نویسد: «نقد، روش بررسی در فرآیند گیرنده‌گی و دهنده‌گی ذهن است که در ارتباط دوسویه با نگرش نقادانه و ماهیت اثر شکل می‌‌گیرد.»

انگیزه‌ی این نوشتار، حاشیه‌های ژورنالیستی برنامه‌ی تلویزیونی «هفت» است و صدمه‌ای که می‌گویند این برنامه ممکن است به سینمای ایران وارد آورد.

«هفت»، سعی در فرهنگ‌سازیِ «فرهنگ نقد‌پذیری» در سینمای ما دارد. متأسفانه در جامعه‌ی هنری ما، خصوصاً سینما، برداشتی که از نقد می‌شود، حُب‌، بغض، یک‌سونگری و قطعی‌نگری است. این بی‌فرهنگی تا جایی پیش می‌رود که کارگردان یک فیلم تین‌ای‌جری، با رفتاری که از خود نشان می‌دهد، نقد را به معنی «انتقاد صرف» می‌پندارد. بسیار شاهد بوده‌ایم که بعضی از فیلم‌سازان ما، چه رفتاری با منتقدان داشته‌اند و گاهی از عبارت «غرض و مرض‌های فردی» استفاده کرده و می‌کنند.

«رابرت گیدمن»، نویسنده‌ی اروپایی می‌نگارد: «پیش از این که در بحث ظرفیت شناسی، نقد، ظرفیت ارزشی دانسته شود، فرهنگ نقد پذیری ظرفیت ارزشی پنداشته می شود.»

می‌دانیم که نقد، تنها ابراز سلیقه نیست. هرچند که این مقوله جزء انکارناپذیر نقدنویسی است. نقد گونه‌های مختلفی دارد که شرحش در این مجال نمی‌گنجد. درخصوص برنامه‌ی «هفت»، آن‌چیزکه در ظاهر می‌بینیم، تحلیل و بررسی منطقی و عادلانه‌ی فیلم‌ها است. به باطن آن کار نداریم، زیرا از قول اُسکار وایلد: «فقط آدم‌های سطحی‌اند که برمبنای ظواهر داوری نمی‌کنند. راز جهان در آن چیزی است که آشکار است، نه آنچه به چشم نمی‌آید.»

حال ببینیم در ظاهر چه ‌روی می‌دهد: یک منتقد، با دیدی کاملاً سینمایی، دربرابر یک کارگردان، از ضعف شخصیت‌پردازی می‌گوید. کارگردان که از قضا فیلمنامه‌نویس هم هست، از منتقد دلیل می‌خواهد؛ منتقد از انتظاراتی می‌گوید که از شخصیتِ پرداخت شده در طی فیلمنامه، می‌رود. کارگردان پاسخ می‌دهد بسیار خسته است و حال خوشی ندارد!

آیا نقد عادلانه، که بعد از سال‌ها تجربه و درس‌ پس‌دادن، بی‌رحمانه می‌خوانندش، سینمای ایران را از وضعی که درحال حاضر دارد، ناکارآمد‌تر می‌کند؟ تقلای کارگردانان و تهیه‌کنندگان در برابر منتقدی که ساختار فیلمی را به‌چالش می‌کشد، آسیب است و آن‌وقت دست کم گرفتن سینمای ایران و گریز از واقعیت و دست‌آویزی به مخاطب عام – که عذر بدتر از گناه است – آسیب نیست؟

چشم‌پوشی از نقد و شرایطی که می‌تواند برای بهبود سینمای ایران به وجود آورد، همه نشأت گرفته از همان «فرهنگ نقد‌پذیری» است. اگر منتقدی وجود نداشته باشد، کارگردان ایرانی فیلم بی‌نقص می‌سازد، چون از جمعی پرسیده است: «می‌خواهم به سینما بروم، چه فیلمی را پیشنهاد می کنید؟» و پاسخ شنیده است: «افراطی‌ها!»

برنامه‌ی هفت، فیلم‌سازانی را که ورای عنوان «مخاطب عام» پنهان شده‌اند به‌چالش می‌کشد. در همین برنامه، تهیه کننده‌ای که دم از مخاطب می‌زند، هنگامی که از طرف همان مخاطبان رد می‌شود، علت روی آوردن به فیلم‌های سخیف و مبتذل را بخش خصوصی و بازگشت سرمایه می‌شمرد.

مسأله این است که اگر در همین برنامه فیلمی را به نقد بنشینند و از کارگردانش به‌دلیل ساخت آن تقدیر کنند، «هفت» را به عنوان بهترین برنامه‌ی سینمایی تلقی خواهد کرد اما با تقدیر‌های ظاهری و سطحی، این سینما راه به‌ هیچ‌جا نخواهد برد.

«هفت»، برنامه‌ای که از مجری تا طراحی دکور آن به نقد کشیده‌ شده، در این وانفسا که سینمای ایران رو به‌ زوال است، تنها کورسوی امید سینمادوستان، محسوب می‌شود. سال‌ها فکر‌ کردیم بهترینیم و کارمان به سوپرمارکت‌ها کشید. بهتر است کمی باور کنیم که بدترینیم شاید باز به سینما بازگردیم.